Şeyh Sâdî (rahmetullâhi aleyh) -1-

Hak Dostlarından Hikmetler

2016 – Şubat, Sayı: 360, Sayfa: 032

Şeyh Sâdî Hazretleri buyurur:

“Hizmetteki fazîlet, kendini güçlü-kuvvetli ve sıhhatte gördüğün zaman, şükrâne olmak üzere zayıfların yükünü çekmektir.”

[Ferdî ibadetlerin en mühimi ve en fazîletlisi “namaz”dır. İctimâî ibadetlerin en mühimi de “hizmet”tir.

Bizlere sayısız nîmetler lûtfeden Cenâb-ı Hakkʼa şükrün en güzel ifâdesi, Oʼnun lûtfettiği nîmetleri, yine Oʼnun rızâsı yolunda hizmet için sarf edebilmektir.

“Her nîmetin şükrü kendi cinsinden olur.” denilmiştir. Yani Cenâb-ı Hak bize; güç, kuvvet, kâbiliyet, servet, ilim, irfan, zaman, velhâsıl ne gibi nîmet ve imkânlar lûtfetmişse, bunlarla ihsan ve ikramda bulunmamız îcâb eder.

Dil ile yapılan “kavlî şükr”e ilâveten, Allah için, Oʼnun muhtaç kullarına yapılan bütün hizmet ve fedakârlıklar; en güzel “fiilî şükür” ifâdeleridir.

Âyet-i kerîmede Cenâb-ı Hak şöyle buyurmaktadır:

“…Andolsun, eğer şükrederseniz, elbette size (nîmetimi) artırırım. Eğer nankörlük ederseniz, hiç şüphesiz azâbım çok şiddetlidir.” (İbrahim, 7)

Dolayısıyla, nâil olduğu nîmetlerin devamını ve bereketlenmesini arzu eden her müʼmin, kavlî ve fiilî şükre sımsıkı sarılmalıdır. Kendisine lûtfedilen nîmetleri, onlardan mahrum bulunanlarla gönül huzuru içinde paylaşmayı en büyük saâdet bilmelidir. Aksi hâlde şükür borcu ödenmeyen nîmetlerin elden çıkacağını unutmamalıdır.

Bu hakîkati ifâde sadedinde Hazret-i Ali -radıyallâhu anh- şöyle buyurmuştur:

“Yoksul düştüğün zaman sadaka vererek, Allah ile ticaret yap. Eline nîmet geçtiği zaman çok şükret! Sakın az şükürle Allâh’ın nîmetlerini elinden kaçırma!”

İnfak ve fedakârlıkla yapılan fiilî şükrün, nîmetleri bereketlendirerek devamını temin eden bir sırr-ı ilâhî olduğunu, şu hâdise ne güzel îzah etmektedir:

Allah Teâlâ peygamberlerinden birine vahyederek:

“‒Ben, filân kulumun, ömrünün yarısını fakirlik, yarısını da zenginlikle geçirmesine hükmettim. Hangisini evvel isterse onu vereceğim. Kendisine sor, arzusunu beyân etsin.” buyurdu.

O peygamber, bu adamı çağırdı ve gelen vahyi haber verdi. Adam, sâliha bir hanım olan zevcesiyle istişâre etmek istediğini söyledi. İstişâresi üzerine de hanımı:

“–Zenginliğin evvel olmasını tercih et!” dedi.

Adam:

“‒Zenginlikten sonra fakirlik zordur. Fakirlikten sonra zenginlik ise pek tatlıdır.” dediyse de hanımı:

“–Bu hususta benim dediğime bak!” karşılığın verdi.

Adam, o peygambere gidip, evvelâ zenginliği tercih ettiğini bildirdi. Allah Teâlâ ona bütün zenginlik kapılarını açtı, büyük bir bolluk ve berekete kavuştu.

O firâsetli hanım, kocasına dedi ki:

“–Eğer bu nîmetin, ömrünün sonuna kadar devam etmesini istiyorsan Allâh’ın kullarına karşı cömert ol. Kendine bir elbise aldığın zaman, muhakkak bir fakire de elbise al…”

Adamın ömrünün ilk yarısı böyle bolluk içinde ve şükür ile geçince, Allah Teâlâ o peygamberine vahyederek:

“–Ben o kulumun ömrünün yarısını zenginlikle, yarısını da yoksullukla geçirmesini takdir etmiştim. Fakat o kulum bütün nîmetlerime şükretti. Şükür ise nîmetin ziyâdesini ve devamını gerekli kılar. O sâlih kuluma, ömrünün geri kalan kısmını da zenginlikle geçirmesini takdir ettiğimi müjdele!” buyurdu.[1]]

Şeyh Sâdî Hazretleri buyurur:

“Allâh’ın sana lûtuf ve ihsanda bulunmasını istiyorsan, o Allâh’ın kullarına iyilik et.”

[Yaratanʼdan ötürü yaratılanlara merhamet, Hâlıkʼın şefkat nazarıyla mahlûkâta bakış; ilâhî rahmet, mağfiret, rızâ ve muhabbeti celbeden yüce bir ahlâktır. Rabbimiz kullarına lûtuf ve ihsanlarda bulunduğu gibi, müʼmin kullarının da muhtaç insanlara, hattâ bütün mahlûkâta ikram ve ihsanda bulunmalarını arzu etmektedir. Nitekim âyet-i kerîmede Cenâb-ı Hak şöyle buyurmaktadır:

“…Allâh’ın sana ihsân ettiği gibi, sen de ihsân et!..” (el-Kasas, 77)

Bir hadîs-i kudsîde de:

“Ey Âdemoğlu! (Allah için) infâk et ki, sana da infâk olunsun!” buyurmaktadır. (Buhârî, Tefsîr 11/2, Nafakât 1)

Yine Rabbimiz Kur’ân-ı Kerîm’de kendisini en çok “Rahman” ve “Rahîm” sıfatlarıyla tanıtmaktadır. Sevgili Rasûlʼünü de “âlemlere rahmet” olarak gönderdiğini bildirmektedir. Dolayısıyla, ilâhî ve nebevî ahlâk ile ahlâklanan bir müʼminin; merhamet, şefkat ve bunların fiilî tezâhürü olan “infak, fedakârlık ve hizmet”ten uzak bir hayat yaşaması düşünülemez.

Zira îmânın ilk meyvesi merhamettir. Merhamet, başkalarının mahrumiyetini yüreğinde hissederek onların yardımına koşmaktır. Eldeki nîmet ve imkânları, onlardan mahrum bulunanlarla Allah rızâsı için paylaşabilmektir.

Bir gün Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:

“–Nefsim kudret elinde bulunan Allâh’a yemin ederim ki, birbirinize merhamet etmediğiniz müddetçe Cennetʼe giremezsiniz.” buyurmuşlardı.

Ashâb-ı kirâm:

“–Yâ Rasûlâllah! Hepimiz merhametliyiz.” dediler.

Allah Rasûlü -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, sözlerini şöyle îzah etti:

“–Benim kastettiğim merhamet, sizin anladığınız şekilde yalnızca birbirinize olan merhamet değildir. Bilâkis bütün mahlûkâta şâmil olan merhamettir, evet, bütün mahlûkâta şâmil merhamet!..” (Hâkim, IV, 185/7310)

Diğer bir hadîs-i şerîflerinde de Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-:

“Merhamet edenlere Rahmân olan Allah Teâlâ merhamet buyurur. Siz yeryüzündekilere şefkat ve merhamet gösteriniz ki, gökyüzündekiler de size merhamet etsin!” buyurmuşlardır. (Ebû Dâvûd, Edeb, 58/4941; Tirmizî, Birr, 16/1924; Ahmed, II, 160)

Bu bakımdan, Cenâb-ı Hakkʼın rahmet ve inâyetine nâil olmayı ümîd eden hiçbir mü’min; merhamet mahrumu ve katı kalpli olamaz. Başta “insan” olmak üzere mahlûkattan hiçbirinin sesli veya sessiz feryâdına bîgâne kalamaz, elinden gelen hiçbir iyilik ve hayrı esirgeyemez.]

Şeyh Sâdî Hazretleri buyurur:

“Âdemoğulları bir bedenin âzâsı gibidirler. Çünkü yaratılışları bir mayadandır, aynı özden yaratılmışlardır. Günün birinde vücuttaki âzâlardan biri ağrırsa, öteki âzâları da rahatsız olur. Başkalarının dert ve acılarıyla muzdarip olmazsan, sen «insan» diye adlanmaya lâyık değilsin.”

[İnsanı insan yapan; vicdan, insaf, izʼan, merhamet, diğergâmlık, fedakârlık ve mesʼûliyet gibi ulvî vasıflarıdır.

Müʼmin, kendisini devrin akışından mesʼûl gören, ümmetin derdiyle dertlenen insandır. Bu sebeple müʼmin, ümmetin derdine dermân olabilmek için, gücü yettiği takdirde eliyle yardım eder. Yani malıyla, canıyla, bizzat yardıma koşar. Eliyle yardım edemiyorsa diliyle yardımcı olmaya çalışır. Yani gücü olanları hayra teşvik eder. Bunu da yapamazsa, en azından kalbî duâlarla dertlilerin yanında olmaya gayret eder.

Hak dostlarından Ebûʼl-Hasan Harakānî Hazretleri der ki:

“Türkistan’dan Şam’a kadarki sahada, birinin parmağına batan diken benim parmağıma batmıştır; birinin ayağına çarpan taş benim ayağımı acıtmıştır; bir kalpte hüzün varsa, o kalp benim kalbimdir.”[2]

İşte müʼmin, kendi fânî vücudundan ziyâde, bir parçası olduğu ümmetin hayâtiyetini, huzurunu, sıhhat ve selâmetini dert edinen, diğergâm insandır. Esâsen gönlün bu endişeyle dolu olması, îmânın kemâline işarettir. Nitekim hadîs-i şerîfte:

“Müʼminlerin dertleriyle dertlenmeyen, onlardan değildir.” buyrulmuştur. (Hâkim, IV, 352; Heysemî, I, 87)

Dolayısıyla, merhamet, diğergâmlık, fedakârlık ve hizmet gibi ulvî vasıflardan nasibi olmayan, yani sadece kendi rahatını düşünen egoist bir kimsenin, yalnız “müslümanlık”tan değil, -Şeyh Sâdîʼnin ifâdesiyle- “insanlık”tan da nasîbi yoktur.]

Şeyh Sâdî Hazretleri buyurur:

“Cömert kimse, meyve veren bir ağaç gibidir. Cömert olmayan insan da dağdaki odun gibidir.”

[Müʼmin; dâimâ “alan el” değil, “veren el” olabilme gayretiyle yaşayan, cömert ve fedakâr kimsedir. “Yâr olup bâr olmamayı”, yani yük olmayıp, bilâkis yük almayı hayat düstûru edinen kimsedir.

Allah yolundaki hizmet ve gayretlerde bu şuurdan uzak kalanlarsa, âdeta kuru bir odun donukluğuyla yaşayan gâfillerdir. Kuru bir odun, nasıl ki ateşe atılıp yanmaya lâyıksa, hayatın şaşkın yolcuları olan, cimri, hodgâm ve egoist kimseler de, ebedî hayatlarını elîm bir azap faslına çevirmekten kurtulamazlar.

Allah yolunda “can”dan ve “mal”dan fedâkârlık, Cenâb-ı Hakkʼın rızâsına erebilmek için gerekli olan iki mühim şarttır. Şu rivâyet, bu hakîkati açıkça ortaya koymaktadır:

Beşîr bin Hasâsiyye -radıyallâhu anh- anlatıyor:

Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem-’e bey’at etmek için geldim. Bana; Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in de O’nun kulu ve Rasûlü olduğuna şehâdet etmemi, namaz kılmamı, zekât vermemi, İslâm üzere haccetmemi, Ramazan orucunu tutmamı ve Allah yolunda cihâd etmemi şart koştu.

Ben de şöyle dedim:

«–Ey Allâh’ın Rasûlü! Vallâhi bunlardan ikisine gücüm yetmez. Onlar da cihad ve sadakadır. İnsanlar cihaddan kaçan kimseye Allâh’ın gazab ettiğini söylüyorlar. Ben ise cihad meydanına gelince nefsimi ölüm korkusu kaplayıp kaçmaktan endişe ediyorum. Sadakaya gelince; benim malım küçük bir koyun sürüsü ve on deveden ibârettir. Onlar da ehlimin maîşet kaynağı ve binek hayvanlarıdır.»

Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- elimi tuttu, salladı ve şöyle buyurdu:

«–Cihad yok, sadaka yok; peki o hâlde nasıl Cennetʼe gireceksin?!»

Bunun üzerine:

«–Yâ Rasûlâllah! Bey’at ediyorum.» dedim ve Allah Rasûlü’ne, koştuğu bütün şartlar üzerine bey’at ettim.” (Ahmed, V, 224)

Demek ki kendi rahatı dışında hiçbir derdi bulunmayan, İslâmʼın yücelmesi uğrunda hiçbir gayreti kuşanmayan, sâlih nesiller yetiştirme hizmetlerine omuz vermeyen, velhâsıl Allah yolunda fedakârlıktan kaçınan nâdan bir kimsenin Hakkʼın rızâsını ve lûtuflarını umması, beyhûde bir beklentidir. Merhum Necip Fâzılʼın;

“Tomurcuk derdinde olmayan ağaç, odundur!..” ifâdesi, tam da bu şekilde ömür tüketenlerin hâlini tasvir etmektedir. Hakîkaten, tomurcuklanmak, meyve vermek, emrine âmâde kılındığı insanlara hizmet ve ikram etmek derdinde olmayan kuru bir ağaç, kesilip ateşe atılmaktan başka ne işe yarar?..

Mevlânâ Hazretleri de cömertle pintinin farkını şu teşbihle îzah eder:

“Güneş, kuru dala da, yaş dala da yakındır. (Her ikisine de aydınlatan ve ısıtan şuâlarını cömertçe ikram eder.) Fakat zamanı gelince, olgun, lezzetli ve güzel kokulu meyvelerini yiyeceğin yaş ve taze dalın Güneşʼe yakınlığı nerede, kuru dalınki nerede?!

Kuru dal, Güneşʼe yakınlığı yüzünden daha beter kurumaktan (ve yakılacak bir odun olmaktan) başka ne elde edebilir?!”

Demek ki Allah indinde cömertle cimrinin mevkîleri, birbirinden çok farklıdır. Cömert müʼmin, halkın da Hakkʼın da muhabbetine mazhar olur. Nitekim bir hadîs-i şerîfte;

“Allah Teâlâ cömerttir, ihsan sahibidir; cömertliği ve yüksek ahlâkı sever…” buyrulmaktadır. (Süyûtî, Câmiu’s-Sağîr, I, 60)

Bir hadîs-i kudsîde de cömertliğin Allah nazarındaki ulvî değerine işaret sadedinde şöyle buyrulmaktadır:

“Bu dîn (yani İslâm), Zâtʼım için seçip râzı olduğum dîndir. Ona ancak cömertlik ve güzel ahlâk yakışır. Müslüman olarak yaşadığınız müddetçe onu, bu iki hasletle yüceltiniz!” (Heysemî, VIII, 20; Ali el-Müttakî, Kenzü’l-Ummâl, VI, 392)]

Şeyh Sâdî Hazretleri buyurur:

“Hak Teâlâ, kimseye iyilik kapısını kapamamıştır. Şunu da bil ki, herkesin iyiliği kendi kudretine göredir. Bir zenginin hazinesinden bir kantar altın vermesi, bir fakirin el emeğinden bir kırat vermesi kadar olamaz. Çekirge ayağı, karıncaya ağır yüktür.”

[Bir gün Rasûlullah -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:

“–Bir dirhem, yüz bin dirhemi geçmiştir.” buyurmuşlardı.

Ashâb-ı kirâm:

“–Bu nasıl olur, ey Allâh’ın Rasûlü?” diye sorduklarında, Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şu cevâbı verdi.

“–Bir adamın iki dirhemi vardı. Bunlardan en iyisini tasadduk etti. (Yani malının yarısını sadaka olarak vermiş oldu.) Diğeri (ise hayli zengin biriydi) o da malının yanına varıp, malından yüz bin dirhem çıkardı ve onu tasadduk etti.” (Nesâî, Zekât, 49)

Yani Allah katında değerli olan; infâk edilen malın miktârından ziyâde, infâk edenin fedakârlık derecesidir. Nitekim âyet-i kerîmede şöyle buyrulmaktadır:

“O (Allah) ki, ölümü ve hayatı, hanginizin amel bakımından daha güzel olduğunu imtihan etmek için yaratmıştır…” (el-Mülk, 2)

Cenâb-ı Hak bu âyet-i kerîmede; “اَكْثَرُ عَمَلًا” değil “اَحْسَنُ عَمَلًا” buyuruyor. Yani kimin “daha çok amel” edeceğine değil, “daha güzel amel” edeceğine ehemmiyet verdiğini bildiriyor.

Bu itibarla, yalnızca bir hurması olan, onun yarısını infâk etmekle bile Cennetʼi kazanabilirken, büyük servet sahibi bir müʼmin, tonlarca hurma infâk etse de, servetine kıyasla mühim bir yekûn tutmadığı takdirde, o yarım hurmanın ecrini kazanamaz.

Fukarâ-i sâbirîn” yani hâline rızâ gösterip sabreden yoksullar da, “ağniyâ-i şâkirîn” yani şükredip infâk eden zenginler de, Allah katında makbul kullardır. Her iki grup müʼminler de, insanlık şerefinde ve ilâhî rızâda beraberdirler.

Cenâb-ı Hakkʼın, emsalsiz bir örnek şahsiyet olarak insanlığa armağan ettiği Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, her iki gruptaki müʼminlere de en güzel misaldir. Nitekim, Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- ganimetler geldiğinde büyük bir zenginliğe kavuşuyor, fakat eşsiz bir sehâvet deryâsı olan gönlü, o malı-mülkü bitirinceye kadar muhtaçlara infâk etmeden huzur bulamıyordu. Bu sebeple mübârek hânelerinde uzun müddet ocak yanmadığı, yemek pişmediği, hurma ve sudan başka yiyecek-içeceğin bulunmadığı zamanlar oluyordu. Fakat O, her zaman hamd, şükür, sabır ve rızâ hâlinde bulunarak ümmetine örnek oluyordu.

Âyet-i kerîmede buyrulduğu üzere:

“Allah her şahsı, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef kılar…” (el-Bakara, 286)

Dolayısıyla herkes gücü nisbetinde fedakârlıktan mesʼuldür. Çok malı olan çok, az malı olan az, fakat mutlakâ vermekle bu mesʼûliyetin gereğini yerine getirmelidir.

Unutmayalım ki zekât, dînen zengin sayılanlara; cömertlik ve infâk ise zengin-fakir her müʼmine ilâhî bir emirdir. Nitekim Kurʼân-ı Kerîmʼde infâka teşvik, asgarî bir veriş olan zekâttan çok daha fazla yer almaktadır. İnfak, zengin-fakir her müslümanın mükellefiyetidir.

Sahâbe-i kirâmın fakirlerden olan Ebû Zer Gıfârî Hazretleri der ki:

“Bana Hazret-i Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, yemek pişireceğim zaman suyunu fazla koymamı, ondan komşuma infâk etmemi emir buyurdular…” (İbn-i Mâce, Et’ime, 58)

Düşünmek îcâb eder ki, Ebû Zer -radıyallâhu anh-, sahâbenin en fakirlerindendi. Demek ki, sahâbe için infâk emrini îfâ hususunda, yoksulluk dahî mâzeret değildi.

Nitekim sahâbe-i kirâmın, infaktan muaf olacak derecede imkânı bulunmayanları bile, infâk ecrine nâil olabilmek için, kimisi dağdan odun getirerek, kimisi ise kuyudan su çekerek tasaddukta bulunmuşlardır.

Zira âyet-i kerîmede Cenâb-ı Hak şöyle buyurmaktadır:

“O (takvâ sahipleri) ki, bollukta da darlıkta da Allah için infâk ederler (harcarlar)…” (Âl-i İmrân, 134)

Yani takvâ ölçülerine göre; zekâta muhtaç olan, dardaki bir müʼminin de vermesi gerekir. O hâlde, varlıklı bir insanın ne kadar vermesi lâzım geldiğini, bu hakîkat önünde mîzân etmek îcâb eder.

Yine Cenâb-ı Hak, diğer bir âyet-i kerîmede:

“…(Rasûlüm!) Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar. «İhtiyaç fazlasını.» de…” (el-Bakara, 219) buyuruyor.

Demek ki bir müʼmin, şahsî yaşantısında da iktisâda riâyet etmeli, kifâyet miktarıyla yetinmeli ve ihtiyacından artanı infâk etmelidir.

Bu hususta Mûsâ Efendi -rahmetullâhi aleyh- buyururlardı ki:

“Evlâdım! Mutlakâ riyâzat hâlinde yaşayın ve Allâhʼın verdiklerini, yine Allah için infâk edin! Riyâzat hâliniz sadece üç aylara mahsus olmasın. Riyâzatı yalnızca Ramazanlara da hasretmeyin. Onu hayatınızın her safhasına yayın ve ihtiyaç fazlasını Allah yolunda infâk edin! Şunu iyi bilin ki; Dolmabahçe veya Topkapı Sarayıʼnda bile yaşasanız, yine riyâzatla yaşamaya mecbursunuz. Onun için, malı da mülkü de ancak kalbinizin dışında taşıyın. Eğer ihtiyaç fazlasını Allah yolunda infâk etmezseniz, Allâhʼın verdiği nîmetlere karşı nankörlük etmiş olursunuz. Unutmayın ki, infâk edilmeyen nîmetler, ziyân edilmiş demektir. Ziyân edilen nîmetler de hesabı çok ağır birer âhiret vebâlidir.”]

Cenâb-ı Hak, verdiği nîmetlerin hesabını kolay verebilmeyi cümlemize nasîb eylesin. Hepimizi, sevip râzı olduğu, cömert, fedakâr, gayret-i dîniyye sahibi, hizmet ehli kulları arasına lûtf u keremiyle ilhâk eylesin.

Âmîn!..


Dipnotlar:

[1] Bkz. Ramazanoğlu Mahmud Sâmî, Bakara Sûresi Tefsîri, s. 33-34.

[2] Ferîdüddîn Attâr, Tezkire, sf. 604.