Gönül Sofrasının Kurulduğu Ay

Hazret-i Mevlânâ’nın Gönül Deryâsında Sır ve Hikmet İncileri

Yıl: 2014 Ay: Temmuz Sayı: 113

Hazret-i Mevlânâ’nın anlattığı şu kıssa, nefs ve terbiyesi üzerine ibretlerle doludur.

DAĞDAKİ YILAN

Vaktiyle yılan avlayıp, insanlara sergileyerek üç-beş kuruş kazanan bir yılan avcısı vardı. Yine büyükçe bir yılan bulabilmek için dağlarda dolaşıp duruyordu. Gayet soğuk olan dağlarda dolaşırken, bir gün kocaman bir yılan buldu. Hareketsiz yatan bu yılanın ölü olduğunu düşündü. Sevine sevine yılanı tuttu, sürükleyerek Bağdat’a götürdü.

Haberi duyan herkes, yılanı görmek için adamın başına toplandı. Yılan o güne kadar görülmemiş bir büyüklükteydi. Maceracı avcı; yılanı sardığı kilimleri açmıyor, herkesi iyice meraklandırıyordu.

Avcının ölü sandığı yılan; aslında soğuktan donmuş, hareketsiz kalmış bir vaziyetteydi. Şehre inip Bağdat’ın sıcağını görünce; ısınmaya, ısındıkça da vücuduna can gelmeye başladı. Sonunda seyirci halkın çığlıkları arasında canlandı, iplerini kopardı ve karşısında ne yapacağını şaşıran avcısını oracıkta yutuverdi.

Hazret-i Mevlânâ, hikâyenin şerhini de bizzat yapmıştır:

“Ey insanoğlu! Senin nefsin de bir ejderhâdır. Onu nasıl olur da ölü zannedersin? Ölmüş görünse bile o ölmemiştir. Günah işlemek için eline fırsat geçmediğinden ötürü, gamdan uyuşmuş bir hâlde, donmuş gibi beklemektedir. Nefis güçlense, fırsat bulsa, Firavun’un eline geçenler onun da eline geçse neler yapmaz?!.

Nefis ejderhâsı; yokluğa, yoksulluğa, fakirliğe düşerse, elinde bir kurtcağıza dönüşür. Fakat mevkî ve mal yüzünden nefis sivrisineği büyür, çaylak kesilir!

Nefis ejderhâsını; mahrumiyet soğuğu, ayrılık karları içinde tut. Aklını başına al da, sakın onu Irak güneşinin altına getirme.

Dikkat et! Nefs ejderhâsı; mücâhede ve riyâzât ile donmuş bir hâlde iken selâmettesin, fakat kurtuldu mu, kendine geldi mi ona lokma olursun. Ona acıma; o, acımaya ve iyiliğe lâyık değildir. Üstüne şehvet, arzu güneşinin harareti vurdu mu, o geberesice; hemen yarasa gibi kanatlarını çırpmaya, uçmaya başlar. Onunla yiğitçe cihâd et ve savaş ki, buna karşılık Allah sana kendisiyle buluşmayı ihsân etsin.

Sen o nefse zahmet ve eziyet vermeden, riyâzat ve mücadele etmeden; onu uslu, rahat ve vefâkâr bir hâlde tutmayı mı umuyorsun? Bu asla mümkün değildir!”

Nefs, Kur’ân-ı Kerîm’in ifadesiyle kötülüğü çokça emredicidir. Onun terbiye ve tezkiyesi, isteklerini tahdit etmek, arzularına muhalefet ederek onu tesirsiz hâlde tutmaktır.

Nefsin arzularıyla cihâdın en güzel usûllerinden biri oruçtur. Oruç; nefsin iştihâ duyduğu, yeme-içme gibi şeylerden belirli bir süre nefsi uzak tutmaktır.

Hazret-i Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr’inde şöyle der:

“Ramazan geldi, artık maddî yiyeceklerden elini çek ki, gökten mânevî rızıklar gelsin. Bu ay, gönül sofrasının kurulduğu aydır. Gönlün, bedenin hatalarından kurtulduğu aydır. Gönüllerin aşk ve îmân ile dolduğu aydır.”

Gönüller, fânî hazlardan uzaklaşmadıkça bâkî lezzetlere kavuşamaz. Tıpkı çocukların sütten kesilmedikçe, kıymetli gıdâlara ve hayatî lezzetlere eremedikleri gibi.

Oruç tutan kişide; nefsin tasallutundan kurtulan rûhun, mânevî fetihleri başlar. Öyle ki, katılık ve merhametsizlikle körelen can gözleri açılır, ruhlar selâmet semâlarına yükselir. Orucun öğrettiği ve bizi içerisinde yaşattığı merhamet; öyle engin bir fezâdır ki, onda nice âlemler gizlenmiştir.

Ancak orucun bu kıvamda tutulması için de, nefsin tezkiyesi zarûrîdir. İmâm-ı Rabbânî Hazretleri’nin mahdûmu Muhammed Mâsûm –kuddise sirruh- bu hakikate şöyle dikkat çekmiştir:

ORUCUN HAKİKATİ

“Nefs-i mutmainne makamına gelinceye kadar insan, İslâm’ın ancak sûretini yaşayabilir. Meselâ; namaz kıldığında ve oruç tuttuğunda, ancak bunların zâhirlerini ve sûretlerini yapmış olur. Nefs-i mutmainne seviyesine geldiğinde ise, dînin hakikatine yükselir ve sırrî tarafı kendisine ayân olur; îman, namaz, oruç, hac, zekât ve diğer emirlerin hakikatini yaşamaya başlar.”

Orucun, nefsin dizginlenmesinde nasıl bir hassâsiyetle tutulması gerektiğine şu kıssa ne güzel bir misaldir:

Abdullah Dehlevî Hazretleri’nin oruçlu olduğu bir gün, yanında sultanı kötülediler. Hazret;

“–Eyvah, orucumuz bozuldu!” buyurdu.

Bir talebesi;

“–Efendim, siz gıybet etmediniz ki!” dediğinde ise;

“–Evet, biz gıybet etmedik, ama duyduk. Gaflet in‘ikâs etti. Orucun rûhâniyetine zarar verdi. Çünkü gıybette, söyleyen de işiten de aynıdır.” buyurdu.

Orucu bütün uzuvlara tutturmak işte böyle bir kuyumcu terazisi hassâsiyetidir.

Oruç bilhassa yemek-içmekle ilgili olduğu için; bu ibâdetin bize telkin ettiği, yemeği azaltma düstûrunu anlamak îcâb eder:

KILLET-İ TAÂM

Hazret-i Mevlânâ; sadece oruç mevsiminde değil, her zaman gıdâyı azaltarak, rûhu beslemeye davet eder:

“Teni aşırı besleyip geliştirmeye bakma! Çünkü o, sonunda toprağa verilecek bir kurbandır. Sen asıl gönlünü beslemeye bak! Yücelere gidecek ve şereflenecek olan odur.”

“Bedenine yağlı, ballı şeyleri az ver. Çünkü onu gereğinden fazla besleyen, nefsânî arzulara düşüyor ve sonunda rezil olup gidiyor.”

“Rûha mânevî gıdâlar ver. Olgun düşünüş, ince anlayış ve rûhî gıdâlar sun da; gideceği yere güçlü, kuvvetli gitsin.”

Ramazân-ı şeriflerde; sahur ve iftar sofralarında normal zamanlardan bile daha fazla lüks, ihtişam ve debdebe sergileyerek, açlık tâlim eden bir mevsimi, nefse oburluk fırsatına dönüştürmek, Ramazân-ı şerîfin rûhuna, mânâsına, gayesine muhaliftir.

Hele; fukarâya sadaka, zekât, fitre ve ikramlarla ulaşmanın tâlim edildiği bu mevsimi, sadece eşraf ile, sadece zenginlerle dolu sofralarda geçirmek, ne hazin bir israftır.

Ramazân-ı şerif; mâtemlerin civarına varmaya, yoksul evlere kumanyalar taşımaya, Kur’ân talebeleriyle, yetimlerle, muhâcirlerle mütevâzı sofralarda iftarlar açmaya vesile edilmelidir. Nitekim hadîs-i şerifte;

“Eğer kalbinin yumuşamasını istiyorsan; fakire yedir, yetimin başını okşa!” (Ahmed bin Hanbel, II, 263, 387) buyurulmuştur.

Oruç, günün belli bir kısmında bizi bazı helâllerden dahî uzaklaştırarak, haram ve şüphelilerden ne kadar kaçınmamız gerektiğini de hatırlatan bir ibâdettir. Ramazân-ı şerifte bu hassâsiyeti de artırmak îcâb eder; zira nefsi, menfî şekilde harekete geçiren, aygırlaştıran bir başka husus ise, haram ve şüpheli gıdâlardır:

LOKMALARDAKİ MÂNEVÎ ZEHİR

Kıllet-i taâm; yani az yemek kadar, yenilen gıdânın miktarı ne kadar olursa olsun, helâliyeti de mâneviyâtımız üzerinde büyük tesire sahiptir. Zira lokmanın kaderi, kişinin mânevî hâline tesir eder. Allâh’a yaklaşmak; ancak şüphelilerden kaçınmaya, haramlardan da kat‘î sûrette nefret ederek uzaklaşmaya bağlıdır. Nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesi de ancak helâl lokmayla mümkündür.

İnsan şahsiyeti üzerinde iki müessir vardır. Biri ağzından giren lokmanın helâl veya haram oluşu. İkincisi beraber bulunulan kimsenin kalbî keyfiyeti.

Zira Gazalî buyurur:

“Zihnî beraberlik insanı kalbî beraberliğe götürür. O da müsbet veya menfî netice verir.”

Bu iki tesirden lokma ile ilgili olarak da Mevlânâ –kuddise sirruh- şöyle buyurur:

“Dün gece ilham, bize başka türlü tecellî etti. Çünkü mideye inen birkaç şüpheli lokma, ilhâmın yolunu tıkadı.”

O derece riyâzat ve mücâhede ile meşgul, az yemeyi düstûr edinmiş insanlarda; bir-iki şüpheli lokma sunuhât ve tulûatın kesilmesine sebep oluyorsa, sabah-akşam, tıka basa, haram, şüpheli, netâmeli, gözlerin takıldığı kazançlarla, gıdâlarla; vücudunu zehirleyen insanın hâli ne olur, ibretle tefekkür edilmelidir.

Devrimizde her tarafı istîlâ eden, menşei karanlık, ne idüğü belirsiz gıdâlar da mâneviyâtımızı tehdit etmektedir. Emülgatör, koruyucu, renklendirici, kıvamlandırıcı vesâir adlar altında; paketli gıdâlara konulan hayvânî maddeler hangi ülkelerde, hangi şartlar altında kesilmiş hangi mahlûkattan elde edilmektedir?

Bu tehlikenin çaresi olarak, her şeyde sun‘îlikten uzaklaşıp tabiîliğe meyletmeliyiz. Kolay fakat netâmeli olandan kaçınıp, zor da olsa itimat edilebilecek olanı tercih etmeliyiz. Ve bilhassa, nefsin iştihâsını hedef seçen câzibeli tuzaklara düşmemeli, maddî ve mânevî sıhhatimize faydalı gıdâları seçmeli ve evlâtlarımıza da onları yedirmeliyiz.

Ashâb-ı Kehf’in titizliğiyle; temiz ve helâl olanı arama gayretinde, birbirimizle yardımlaşmalıyız. Gıdânın insana ve kaderine tesiri üzerine şu hâdiseden de ibret almalıyız:

Yavuz Sultan Selim Han; İslâm’ı tek bir bayrak altında toplamak gayesiyle Mısır Seferi’ne giderken, Gebze yakınlarındaki bağlık-bahçelik bir arazide ordusuna istirahat vermişti. Hareket edecekleri esnada bütün askerin heybesini arattırdı ve hiçbirinde meyve cinsinden bir şey bulunmadığını görünce, ellerini semâya kaldırarak Cenâb-ı Hakk’a şöyle şükürde bulundu:

“Allâh’ım Sana sonsuz hamd ü senâlar olsun. Bana haram yemeyen bir ordu lutfettin. Eğer askerimin içinden tek bir kişi, sahibinden izinsiz bir meyve koparıp yeseydi ve ben bunu haber alsaydım; Mısır Seferi’nden vazgeçerdim. Zira haram yiyen bir topluluk asla zafere ulaşamaz!”

Maddî-mânevî gayretlerinde muvaffak olamayan kişiler; bu kıssadan ibret almalı, kazançlarının, lokmalarının helâliyetini gözden geçirmelidir.

Nitekim Süfyân-ı Sevrî Hazretleri de şöyle buyurur:

“Kişinin dindarlığı, lokmasının helâlliği nisbetindedir.”

Bu dikkat ve ihtimam ise; sadece mübârek zamanlarda değil, her zaman devam ettirilmelidir. Çünkü, nefis ne kadar tezkiye edilse, mertebeler içerisinde ne kadar yükselse de, ondaki emmâre vasfı tamamen ölmez; vücutta durup, şartları oluşunca hastalığı meydana getiren bir virüs gibi sinmiş bir vaziyette bekler.

Bu sebeple; donmuş yılan kıssasından çıkarılacak bir ders de, ibâdet ve tâat hâlinin bir ömür muhafazası ile ilgilidir.

MEVSİMLİK DEĞİL ÖMÜRLÜK

Ramazân-ı şerifte; şeytanlar bağlanır, cehennem kapıları kapanıp, cennet kapıları açılır. İnsanlar ekseriyetle ibâdete koştukları için, nasipdar olan herkeste dînî heyecan daha kolay neşv ü nemâ bulur. Sadece mübârek Ramazân’a hürmet duygusu bile, birçok insanı yanlışlardan muhafaza eder. Nefs, bu vasatta donmuş yılan gibi ölü vaziyete girer.

Fakat Ramazân-ı şerif bitip, onda kazanılan kıvâmı muhafaza imtihanı başlayınca, nefsin başına âdetâ Bağdat güneşi vurmaya başlar. Kemendi bırakılan vahşî bir hayvan gibi, yine behîmî arzularına dönmek ister. Hoyratlaşır, aygırlaşır. İşte Ramazan-ı şerifte tahsil ettiklerini kaybetmek istemeyen mü’min, takvâ ve ihlâsı bayram ve sonrasında da muhafaza etmelidir. Şartlar değişse de muvâzeneyi kaybetmemeye gayret etmelidir.

Rabbimiz’in ikramı olan bayramı, nefs-i emmârenin bir şenliği hâline getirmemelidir. Huşûlu bir namazla, kıllet-i taâm ile, seherlerle, infak ve hizmet ile, merhamet ve cömertlik ile olan münasebetini Ramazân-ı şeriften sonra da sürdürmelidir. Sürdürmez ise, Ramazan’da pasif vaziyette duran nefs-i emmâre canlanır ve her şeyi boşa çıkarır.

Çünkü, Rabbimiz’in bizden istediği kulluk, son nefese kadardır. Âyet-i kerîmede buyurulur:

وَاعْبُدْرَبَّكَحَتّٰىيَاْتِيَكَالْيَقٖ۪ينُ

“Ve sana yakîn (ölüm) gelinceye kadar Rabbine ibâdet et!”(el-Hicr, 99)

Unutulmamalıdır ki, dünyadaki bayramlar; yoğun ibâdet mevsiminin neticesinde verilen ilâhî ikramlardır. Aslında bayramlar da ibâdet mevsimidir. Tatillerin, gevşekliklerin mevsimi değil; içtimâî ibâdetlere geniş zaman ayırılacak fırsatlardır. Yani yine gayret demleridir.

Asıl bayram; son nefesi huzur ile, îmân ile verebilenedir.

Hak dostları;

“Gerçek bayram yeni elbise giyene değil, Allâh’ın azâbından emîn olanadır.” demişlerdir. Yine Hak dostlarından Abdullah Dehlevî –kuddise sirruh-;

“Dünya hayatı bir gündür, o günde de oruç tutmamız lâzımdır. (Yani nefsimizi günahlardan alıkoymamız îcâb eder.)” buyurarak, Ramazân’ı ömre yaymayı, gerçek bayramı son nefese ertelemeyi hatırlatır.

Ebû Hâtim Hazretleri bu hakikati şöyle ifade etmiştir:

“Kardeşim dört şeyi dört yere ertelersen cennete girersin:

1. Uykuyu kabre,

2. Rahatı Sırat’a,

3. Övünmeyi mîzâna,

4. Nefsin arzularını da cennete.”

Bursevî Hazretleri mecâzî ve hakikî bayramları şöyle ayırır:

“Bizim üç bayramımız vardır.

Birincisi; Ramazan (ve Kurban) bayramıdır. Bu tabîatın, nefsin bayramıdır.

İkincisi; kâmil îmanla göçmek şartıyla ölüm bayramıdır. Bu, büyük bir bayramdır.

Üçüncü ve en büyük bayram ise; âhirette Allâh’ın tecellîsine mazhar olunduğu zamanki bayramdır.” (Bursevî, l, 295)

Cenâb-ı Hak buyurmaktadır:

“Bilesiniz ki, (o dehşetli ve zor günde) Allâh’ın dostlarına korku yoktur; onlar üzülmeyecekler de.”(Yûnus, 62)

Yâ Rabbî!

Dostlarına ihsân ettiğin o müstesnâ bayramı bizlere de nasîb eyle! Mübârek Ramazân-ı şerif vesilesiyle İslâm âlemine birlik ve dirlik lutfeyle. Zamânedeki şaşkın gönülleri de nefsâniyet çılgınlığından kurtarıp rûhâniyet ile akıllandıracak olgunluğa eriştir! Bilhassa muzdaripleri her dâim sevindirecek güzel ahlâk ile müzeyyen kıl!

Böylece hep birlikte gerçek ve sonsuz bayramlara ulaştır!

Âmîn!..